Sinds augustus 2021 is er de wettelijke opdracht burgerschap voor de basisscholen. Van scholen wordt verwacht om ‘actief burgerschap en sociale cohesie te bevorderen’. Dit vraagt van jou als school om:  

• Schoolontwikkeling
• Verbetering van het individuele leerproces
• Externe verantwoording (richting inspectie)

Wil je planmatig aan de slag met burgerschap? Ga daar dan handelings- en opbrengstgericht mee aan de slag. Benut de hulpmiddelen en suggesties die Zien!+ aanreikt om in de dagelijkse praktijk op een praktische manier invulling te geven aan burgerschapsonderwijs. En gebruik de inhouden van Zien! tegelijkertijd om te voldoen aan wat de overheid vraagt met betrekking tot het volgen van de leerresultaten: (1) zorg dat het bijdraagt aan schoolontwikkeling, (2) verbeter het individuele leerproces en (3) verantwoord je extern. 

Inhoud

Bij de hulpmiddelen van Zien!+ gaat het over:

• Ontwikkelpunten in ik-vorm, om de leerlingen goed te betrekken bij de competenties die je wilt bevorderen en stimuleren
• Concrete handelingssuggesties voor activiteiten. Daarnaast tips voor pedagogisch handelen om persoonsvorming te bevorderen. Zo nodig je leerlingen uit om verantwoordelijkheid te nemen voor hun gedrag.
• Praktische tips hoe je situaties kunt creëren om te observeren en de burgerschapscompetenties te versterken, 
• Vragenlijsten en cockpits die je informatie geven over waar je groep/ school staat, zodat je als team het gesprek kunt voeren waar je extra accenten wilt leggen in je onderwijs om je ambities te realiseren. Bovendien kun je deze informatie gebruiken om je te verantwoorden
• Te combineren met andere contexten, zo kan je via Zien!+ ook bijvoorbeeld omgaan met activiteiten (leren-leren, executieve functies) volgen.

Twee indelingen

Er zijn twee opties voor burgerschap in Zien!+, die een verschillende indeling hanteren. Voor beide opties geldt dat we in eerste instantie kijken naar wat we zien op groepsniveau en dat het daarnaast mogelijk is om aanvullend op leerlingniveau lijsten in te laten vullen. De twee opties zijn: 

Zien!+ burgerschap (13 stellingen)

Zien!+ burgerschap is gebaseerd op de Zien!+ indeling: er worden dezelfde ontwikkelgebieden onderscheiden als in de andere contexten van Zien!+ (bijv. mediawijsheid, omgaan met activiteiten en executieve functies). Het voordeel van deze vragenlijst, gericht op burgerschap, is dat je de resultaten kunt vergelijken met het functioneren van de leerling in andere contexten. Zien!+ Burgerschap beschikt over een vragenlijst van 13 stellingen, voor zowel leerkracht als leerling. 

Burgerschap op basis van zes thema’s (30-53 stellingen, per groep verschillend)

Tevens is er de mogelijkheid om aan de slag te gaan met Burgerschap op basis van zes thema’s (samen, verschillen, duurzaamheid, digitaal, democratie en wereld). Deze leerlijn is gebaseerd op een volledige leerlijn voor burgerschap. Burgerschap op basis van de zes thema’s bevat een leerkracht- en leerlingvragenlijst. De uitgebreide vragenlijsten gaan concreet in op aspecten rond kennis, vaardigheden en attitude. Met bijpassend: ‘de leerling weet…, de leerling kan…, de leerling wil…’ 

Wanneer je als school kiest voor deze leerlijn, kan er makkelijk in kaart worden gebracht welke thema’s voldoende aandacht krijgen en welke thema’s nog meer aandacht verdienen. Deze manier van burgerschap bevat een leerlijn, vragenlijst en handelingssuggesties. De leerkrachtvragenlijst kan op groepsniveau worden ingevuld, maar ook op leerlingniveau. De ontwikkelvragen leerkrachtvragenlijsten bevatten 30 - 53 stellingen, verschillend per leerjaar. De leerlingvragenlijst (voor groep 5 t/m 8) heeft 47 of 53 ontwikkelvragen, die als je meer wilt weten over kennis en attitude uitgebreid kan worden naar 47 of 53 ontwikkelvragen. 

Inhoud Zien!+ Burgerschap 

De kern van onze aanpak als het gaat om burgerschapsonderwijs: vanuit de 4 ontwikkelvoorwaarden en 10 ontwikkelgebieden. Deze zijn ondergebracht in de onderstaande afbeelding, in het stuur. In het midden van het stuur staan vier afkortingen: BT, WB, VB, PB. Dit staat voor: betrokkenheid, welbevinden, veiligheidsbeleving en pestbeleving. De ontwikkelvoorwaarden zijn uitgesplitst in tien ontwikkelgebieden. Dit als achtergrondinformatie over het stuur, nu de stappen die je genomen kunnen worden om Zien!+ Burgerschap goed te implementeren. 

• Maak als team de ontwikkelgebieden schoolspecifiek/leg accenten. Bepaal minimaal welke thema’s voor jouw populatie extra relevant zijn. Bijvoorbeeld doordat er bepaalde beelden leven in de gezinnen. Denk aan ‘omgekeerde vlaggen en visie op de overheid’, ‘visie op vluchtelingen en asielzoekers’, of ‘hoe er wordt gesproken over mensen uit een andere cultuur of met andere gewoonten’. 

• Bepaal als school welke ambitie je hebt: in welke mate dienen leerlingen te beschikken over de gekozen burgerschapscompetenties? Hieronder een overzicht vragenlijst burgerschap bovenbouw:
• 

Zien! onderscheidt hierbij vier antwoordopties: hoeven de leerlingen het alleen te kunnen in makkelijke, uitnodigende situaties (score 2)? Of ook al soms (score 3) of vaak in niet-uitnodigende situaties (score 4)? 

Een voorbeeld van ontwikkelpunten op het moment dat je met de groep ergens verder in wilt groeien. Bijvoorbeeld de groep vindt het lastig om initiatief te tonen in een onbekende situatie:

In gesprek met de groep wordt ingezoomd op het ontwikkelpunt ‘ik zorg goed voor het milieu’.

• Zorg daarbij voor een passend aanbod: in lessen van de methode, of in aanvullende activiteiten. 
• Werk planmatig en doelgericht. Zorg dat er een samenhangend beleid is. 
• We bieden ontwikkelpunten per bouw en handelingssuggesties (verwijzingen naar of beschrijven van activiteiten + tips voor het pedagogisch handelen). Hoewel je zoveel mogelijk zult proberen lessen uit je methoden te benutten, ben je soms op zoek naar aanvullende activiteiten. Zeker als het thema’s betreft die voor jouw school extra belangrijk zijn. 
• De ontwikkelpunten zijn geformuleerd in ik-vorm, zodat leerlingen zich er makkelijk(er) aan kunnen verbinden.

Vervolgens kan de leerkracht in de handelingssuggesties kijken naar een idee om hier concreet mee te gaan oefenen. Bijvoorbeeld de handelingssuggestie: ‘ik zorg goed voor het milieu’ het doel is om leerlingen uit te dagen rond kleding en duurzaamheid. 

Handelingssuggestie groep 7/8: Kleding en duurzaamheid

Verdient jouw idee een lintje? Je leerlingen bedenken een duurzaam project rondom het thema ‘kleding’ dat ze zelf kunnen uitvoeren.

Bron: Nuffic.nl 

Betrek leerlingen bij de doelen. Neem hen mee in wat je samen wilt bereiken en wat de relevantie ervan is. Bij voorkeur door de inzet van portfolio(vragen)/werkvormen. 

Besteed veel aandacht aan pedagogische vaardigheden van de leerkrachten/opvoeders. Attitudevorming/persoonsvorming gaat veel verder dan kennis en vaardigheden. In onze handelingssuggesties gaan we hier veel tips voor geven. We onderscheiden daarbij acht pedagogische handelingen die worden toegespitst op de diverse ontwikkelingsleeftijden. 

Wanneer leerlingen een vragenlijst invullen, doen ze dat regelmatig pas nadat ze in situaties zijn geweest/gebracht die een beroep doen op de competenties. Daar zijn ze van bewust gemaakt. Hetzelfde geldt voor het observeren door de leerkracht: creëer situaties waarin je kunt kijken hoe de leerlingen reageren. We geven tips voor activiteiten om dit te realiseren. 

Er is veel flexibiliteit voor scholen hoe en wanneer ze de vragenlijsten/observatielijsten gebruiken. Een school dient keuzes te maken die bijdragen aan hun manier van werken/wat ze willen bereiken. 

• Op groepsniveau invullen? 
• Op leerlingniveau invullen?
• Alle stellingen in één keer, of per thema in een periode?
• Voor en/of na dat er aan een thema aandacht is besteed? 
• Wie laat je invullen: leerlingen, leerkrachten, ouders, overige betrokkenen? 

Belangrijk is om het gesprek als team of per bouw te voeren over de resultaten: 

• Wordt het herkend? 
• Ben je tevreden (in vergelijking met je ambitie)? 
• Wat betekent het voor het aanbod en de ondersteuning de komende periode? 

De onderwijsadviseurs van Gouwe Academie begeleiden je graag om deze mogelijkheden optimaal te benutten, zodat je ook voor burgerschapsonderwijs kunt ervaren dat het lichter, leuker en beter kan!

Wil je meer informatie of wil je verkennen wat we voor je school kunnen betekenen? Neem contact met ons op via helpdeskzien@gouwe-academie.nl.